تعریف متغیرهای پژوهش
برای تعریف متغیرهای پژوهش باید بین تعریف عملیاتی اندازهپذیر و تعریف عملیاتی آزمایشی تفاوت قائل شد. در تعریف عملیاتی اندازهپذیر، عملیاتی که باید انجام پذیرد تا اندازهگیری مفهوم یا سازه میسر شود آشکار میشود.در تعریف عملیاتی آزمایشی به بیان پرداخته میشود که پژوهشگر باید به اجرا درآورد تا اینکه شرایط آزمایشی ظاهر شود. مثلاً برای تعریف عملیاتی آزمایشی ناکامی میتوان ممانعت آزمودنی از نیل به مقصد معین را مورد نظر قرار داد.
تعریف عملیاتی باید طوری انجام گیرد که، چنانچه هر پژوهشگری در شرایطی مشابه به اندازهگیری سازه یا مفهوم مورد مطالعه بپردازد، نتیجه یکسانی بدست آید. به کمک تعریف عملیاتی مفهومها یا سازهها میتوان متغیرهای مورد مطالعه را به طریق عملی تعریف نمود و آنها را با پایایی بیشتری اندازهگیری کرد. برای این منظور، سلسله اقدامات مورد نظر در تعریف عملیاتی باید قابل تکرار باشد.
در اینجا به منظور روشنتر شدن مبحث متغیرها، بویژه در پژوهشهای توصیفی، تعریف جامعه آماری را مورد نظر قرار میدهیم. در تعریف جامعه آماری به این نکته اشاره میشود که افراد جامعه حداقل دارای یک صفت مشترک هستند. با توجه به این تعریف، هر صفت دیگری که از یک فرد به فرد دیگر جامعه تغییر کند را متغیر مینامیم. بنابراین متغیرها عبارتند از ویژگیهای افراد، اشیاء، واحدها و غیره که میتوانند مقادیر کیفی یا کمی اختیار کند. از جمله این مقادیر میتوان قد، وزن، بهره هوشی و امثال آن را نام برد.
انواع متغیرها
مقادیر متغیرها میتواند مقولهای (Categorical) باشد، مانند رنگ چشم یا جنسیت، یا اینکه کمی باشد مانند طول، قد، وزن و بهره هوشی. بدینسان متغیرها را میتوان به دو دسته: مقولهای و عددی (Numerical) تقسیم کرد.به عبارت دیگر از این دو دسته متغیر میتوان تحت عنوان متغیرهای کیفی و کمی یاد کرد.
نامگذاری متغیرها
در پژوهشهایی که با مشاهده متغیرها و تولید دادهها روبرو هستیم باید متغیرها را نامگذاری نمود: این امر در آزمودن فرضیهها، به ویژه در پژوهشهای آزمایشی، باید رعایت شود. نامگذاری متغیرها با توجه به پنج دسته ذیل انجام می شود:
ـ متغیر مستقل ( Independent variable )
ـ متغیر وابسته ( Dependent variable )
ـ متغیر تعدیل کننده ( Moderator vartiable )
ـ متغیر میانجی ( Mediator vartiable )
ـ متغیر کنترل ( Control vartiable )
ـ متغیر مداخلهگر ( Intervening vartiable )
– انواع متغیرهای پژوهش
متغیرهای تحقیق براساس نوع مقادیری که میتوانند اختیار کنند به دو دسته متغیرهای کمی و کیفی تقسیم میشوند اما انواع متغیرها براساس نقش آنها در تحقیق عبارتند از:
۱-۱- متغیر مستقل : متغیر مستقل متغیری است که در پژوهشهای تجربی به وسیله پژوهشگر دستکاری میشود تا تاثیر( یا رابطه) آن بر روی پدیده دیگری بررسی شود.
۱-۲- متغیر وابسته : متغیر وابسته، متغیری است که تأثیر (یا رابطه) متغیر مستقل بر آن مورد بررسی قرار میگیرد. به عبارت دیگر پژوهشگر با دستکاری متغیر مستقل درصدد آن است که تغییرات حاصل را بر متغیر وابسته مطالعه نماید.
۲-۱- متغیر میانجی : این متغیر به عنوان رابط بین متغیر مستقل و متغیر وابسته قرار میگیرد. متغیر میانجی جهت یا شدت رابطه متغیر مستقل و وابسته را به صورت غیرمستقیم تحتتاثیر قرار دهد. در یک تحلیل آماری اثرات متغیر میانجی به عنوان اثرمستقیم مورد تحلیل قرار میگیرد.
۲-۲- متغیر تعدیل کننده : متغیر تعدیل کننده متغیری است که به صورت مستقیم بر جهت رابطه یا میزان رابطه متغیرهای مستقل و وابسته می تواند موثر باشد. اثرات این متغیر قابل مشاهده و اندازهگیری است. به متغیر تعدیل کننده گاهی متغیر مستقل فرعی نیز گویند. برای نمونه متغیر جنسیت در بررسی رابطه روش تدریس و یادگیری دانشآموزان یک متغیر تعدیل کننده است.
۳-۱- متغیر کنترل: اگر متغیر میانجی قابل سنجش و اندازه گیری باشد و پژوهشگر بخواهد اثرات آن را کنترل و در مدل حذف کند به آن متغیر کنترل گویند. چون در در یک پژوهش اثرات همه متغیرها قابل بررسی نیست، پژوهشگر اثرات برخی متغیرها را از طریق کنترل آماری یا کنترلهای تحقیقی خنثی میکند. اینگونه متغیرها که اثرات آنها توسط پژوهشگر قابل حذف است را متغیر کنترل گویند. برای نمونه در بررسی رضایت دانشجویان مدیریت بازاریابی از سایت پارس مدیر، اثرات متغیر گرایش تحصیلی در رضایتمندی کاربران از سایت حذف شده است.
۳-۲- متغیر مداخلهگر : اگر متغیر میانجی قابل سنجش و قابل حذف نباشد به یک متغیر مداخله گر تبدیل می شود. متغیر مداخلهگر از دیدگاه نظری بر متغیر وابسته تاثیر دارد اما قابل مشاهده و سنجش نیست تا به عنوان متغیر تعدیل کننده محسوب شود و نه اثرات آن قابل خنثی کردن است تا به عنوان متغیر کنترل محسوب شود.
داشنجویان و دانش پژوهان عزیز می توانید برای مشاوره آماری – انجام تحلیل آماری پایان نامه – انجام فصل 4 پایان نامه می توانید با موسسه با مدیر در ارتباط باشید.